Het nut van emoties

We denken vaak aan emoties als iets dat ons overkomt, een reactie op wat er om ons heen gebeurt. Maar wist je dat emoties de basis vormen van je acties? De manier waarop je met emoties omgaat, bepaalt voor een groot deel hoe je handelt, hoe je je voelt en hoe je relaties met anderen ervaart. In dit artikel wil ik je inzicht geven in de rol van emoties in jouw gedrag en hoe ze je kunnen ondersteunen in je persoonlijke ontwikkeling.

Hoe ontstaan emoties?

Emoties vloeien vooruit uit iets wat we "affect" noemen, een eerste lichamelijke reactie op een interne of externe prikkel. Stel je voor dat je een gesprek hebt met een vriend, of dat je in een onverwachte situatie op je werk terechtkomt. Je lichaam reageert hierop via interoceptie, wat betekent dat het signalen opvangt en verwerkt.

Bij een fijne ervaring kan dit zich uiten als een warm gevoel in je buik en ontspannen spieren. Bij een vervelende situatie kan je hart sneller gaan kloppen, kunnen je spieren zich aanspannen en kun je een brok in je keel krijgen. Dit soort lichamelijke signalen zijn de bouwstenen van je emoties en maken duidelijk dat lichaam en geest nauw met elkaar verbonden zijn.

Emoties zijn eigenlijk voorspellingen van je brein. Ze ontstaan op basis van wat je zintuigen waarnemen en wat je in het verleden hebt meegemaakt. Je brein is daarom meer een voorspellingsmachine dan een denkmachine. Het gebruikt je geschiedenis om de huidige situatie te interpreteren.

Het affect vertelt je lichaam wat er gebeurt. Vervolgens koppelt je brein hier een betekenis aan, wat resulteert in een emotie.

Affect + betekenis = emotie.

Dit proces gebeurt vaak automatisch en onbewust. Daarom kun je zomaar in een bepaalde emotie terechtkomen, zonder dat je precies begrijpt hoe dat is ontstaan.

Wat beïnvloedt ons gevoelsleven?

In de gevoelsdriehoek staan drie belangrijke factoren centraal die je emotionele ervaring beïnvloeden: betekenis, basisbehoeften, en bewaking. Deze drie aspecten zijn onderling verbonden en samen vormen ze de basis voor hoe we gevoelens ervaren en begrijpen.

Betekenis Betekenis verwijst naar de interpretatie die we geven aan de signalen die we ontvangen. Ons brein heeft de unieke capaciteit om meerdere betekenissen aan één situatie of ervaring te geven. Een gebeurtenis kan voor de één positief zijn, terwijl dezelfde gebeurtenis voor een ander een negatieve lading heeft. Deze interpretatie heeft invloed op welke emoties worden opgewekt en hoe intens deze emoties zijn. Een voorbeeld is hoe een onverwacht bezoek van een vriend als "spontaan en leuk" kan worden ervaren of juist als "storend en ongelegen", afhankelijk van de betekenis die we eraan toekennen.

Basisbehoeften Onze basisbehoeften zijn diep geworteld en vormen de drijfveren van ons gedrag. We kunnen ze verdelen in drie categorieën: biologische (zoals voedsel en slaap), psychologische (autonomie, binding, competentie, rechtvaardigheid), en ecologische behoeften (zoals de invloed van zwaartekracht en zuurstof). Al hebben we nauwelijks invloed op die laatste categorie. Wanneer deze basisbehoeften worden vervuld of bevredigd, ervaren we positieve emoties. Worden deze behoeften gefrustreerd, dan leidt dit vaak tot negatieve emoties.

Bij gefrustreerde basisbehoeften ervaren wij de wereld als veel gevaarlijker. Denk maar eens na over hoe jij je voelt wanneer je bij iemand bent waarbij je heel erg jezelf kunt zijn en je begrepen en gewaardeerd voelt en hoe je je voelt bij iemand waarbij je totaal niet jezelf kunt zijn en je je niet begrepen en gewaardeerd voelt. Of wat dacht je van een slaapschuld? Hoe kijk jij naar de wereld wanneer je een nachtje gehad hebt van slechts 3 uur slaap vergeleken met een nacht van 8 uur slaap?

Bewaking Jouw gevoel heeft het zeker niet altijd bij het juiste eind. Dat verklaart ook waarom we soms ergens heel zenuwachtig of bang voor zijn en het achteraf heel erg zou kunnen vallen. Bewaking betreft de sensorische signalen en de alertheid van ons lichaam. Ons lichaam is constant op zoek naar tekenen van mogelijke bedreigingen of verstoringen. Deze sensoren kunnen meer of minder gevoelig zijn, wat bepaalt hoe intens we een situatie ervaren. Stel dat je je gestrest voelt; dit kan invloed hebben op hoe je lichaam reageert op prikkels, zoals geluiden of aanrakingen, waardoor je bewaking verhoogd wordt. Dit betekent dat je bewuster bent van de signalen om je heen, en dit kan je gevoel versterken.

Het begrijpen van deze drie factoren helpt om emoties beter te reguleren en om inzicht te krijgen in de manier waarop je gevoel zich vormt en ontwikkelt. De gevoelsdriehoek geeft zo een duidelijke structuur om je emoties in kaart te brengen en deze om te zetten in waardevolle informatie die je kan sturen richting de juiste acties.

Emoties benoemen: hoe het invloed heeft op gevoel

Wanneer je een emotie herkent en benoemt, kun je de intensiteit ervan verminderen. Het simpelweg te benoemen van wat je voelt. Door je emoties een naam te geven, wordt het makkelijker om een stapje terug te doen en bewust na te denken over wat je met dat gevoel wilt doen. Dit geeft weer enig gevoel van controle.

Bekijk onderstaande afbeelding eens. En geef dit dan eens een cijfer. Dit zijn de 16 meest voorkomende emoties die we kennen, verdeeld over 2 assen. De emoties aan de bovenkant ervaren we in ons lichaam als aangenaam en die aan de onderkant als onaangenaam. Bij de emoties aan de linkerkant zal je je geactiveerd voelen en bij de emoties aan de rechterkant meer ingetogen.

Bijvoorbeeld, als je merkt dat je gefrustreerd raakt door iets wat een collega heeft gezegd, helpt het benoemen van die frustratie je om te begrijpen waar die emotie vandaan komt en wat deze je probeert te vertellen over je grenzen of behoeften.

Emoties en psychologische basisbehoeften

Emoties staan in directe relatie tot de psychologische basisbehoeften: autonomie, betrokkenheid(binding), competentie, en rechtvaardigheid. Wanneer deze behoeften vervuld worden, ervaar je positieve emoties zoals vreugde, trots of tevredenheid. Maar wanneer deze behoeften gefrustreerd raken, kunnen negatieve emoties zoals angst, schaamte of boosheid ontstaan.

Bijvoorbeeld, stel dat je je autonomie gefrustreerd voelt omdat je geen invloed hebt over je eigen keuzes op je werk. Dit kan leiden tot gevoelens van boosheid of onmacht. Als diezelfde autonomie echter wordt bevredigd, bijvoorbeeld doordat je zelf keuzes kunt maken en verantwoordelijkheid kunt nemen, kan dat positieve emoties oproepen zoals vrijheid en voldoening.

Emoties leiden tot actie

Je emoties vormen je acties. Ze zetten je aan tot gedrag dat in lijn is met je gevoelens. Dit zie je bijvoorbeeld wanneer je iets leuk vindt en meer van dat gedrag wilt doen, of wanneer je juist iets onaangenaams probeert te vermijden. Het Latijnse woord voor emotie, "ēmovēre," betekent dan ook letterlijk "in beweging brengen." Emoties zijn signalen die jou aanmoedigen om in actie te komen, om te doen wat nodig is om je (basis)behoeften te bevredigen.

Positieve emoties kunnen je stimuleren om gedrag te vertonen dat welzijn bevordert. Negatieve emoties, zoals angst of boosheid, kunnen je signalen geven dat er iets veranderd moet worden om een situatie te verbeteren of om jezelf te beschermen.

Kortom: emoties kunnen bijdragen aan het maken van de juiste keuzes. Maar dan zul je wel goed en nauwkeurig moeten voelen en je zult het moeten oplijnen met je persoonlijke waarden.

Hoe mensen nu met emoties omgaan vs. hoe ze zou moeten

In de praktijk zien we dat veel mensen hun emoties vermijden, onderdrukken, of er juist volledig door overgenomen worden. We noemen dit ongezonde copingstijlen.

Dit kan ervoor zorgen dat emoties langer blijven hangen en intenser worden, juist omdat ze niet erkend en verwerkt worden. De kunst is om emoties te zien als signalen die je iets proberen te vertellen. Wanneer je emoties leert herkennen en reguleren, kun je ze gebruiken om keuzes te maken die in lijn liggen met je waarden en doelen.

Heel vaak zijn sterke negatieve emoties een gevolg van grote onzekerheid. Je lichaam houdt helemaal niet van onzekerheid. Een belangrijke kernvraag die we nodig hebben is:

Welke informatie heb ik nodig om de onzekerheid weg te nemen zodat ik weer veel meer kan reguleren?

In grote lijnen willen we drie zaken verkennen wanneer je negatieve emoties ervaart:

• Wat voel ik precies? (Bewustwording)

• Wat is de betekenis? (Klopt het gevoel en welke betekenis geef ik eraan?)

• Wat heb ik nodig? (Wat probeert mijn lichaam mij hier mee te vertellen?)

Praktisch advies: Geef jezelf toestemming om je emoties te voelen, zonder er meteen iets mee te hoeven doen. Observeer ze, zonder daar een oordeel aan te hangen en vraag jezelf af: "Wat voel ik nu eigenlijk? Waar voel ik dit? En wat probeert mijn lichaam mij nu nodig in lijn met mijn basisbehoeften?" Negatieve emoties zijn vervelend, maar tegelijkertijd enorm nuttig!

Ervaring van Mirjam met de coaching

Het coachingstraject bij Bart heeft mij een duidelijk inzicht gegeven over mijn gedragspatronen. Bart biedt een luisterend oor… Lees verder.

Wil jij weer regie kunnen nemen over jouw emoties?

Bekijk deze pagina voor meer informatie over 1:1 coaching of volg me op sociale media: Instagram | LinkedIn.